Social Climate Tech News

Wed 19 10 2022
Image

Terwijl himalaya-gletsjers smelten, doemt een watercrisis op in Zuid-Azië

by bernt & torsten

Warmere lucht dunt de meeste gletsjers van de Grote Bergketen uit, bekend als de Derde Pool omdat ze zoveel ijs bevatten. Smelten kan verstrekkende gevolgen hebben voor het overstromingsrisico en voor de waterveiligheid van een miljard mensen die voor hun overleving afhankelijk zijn van smeltwater.

De lente kwam begin dit jaar in het hooggebergte van Gilgit-Baltistan, een afgelegen grensgebied van Pakistan. Recordtemperaturen in maart en april versnelden het smelten van de Shisper-gletsjer, waardoor een meer ontstond dat opzwol en op 7 mei door een ijsdam barstte. Een stroom water en puin overstroomde de vallei beneden, beschadigde velden en huizen, vernietigde twee energiecentrales en spoelde delen van de hoofdweg en een brug tussen Pakistan en China weg.

De Pakistaanse minister van Klimaatverandering, Sherry Rehman, tweette video’s over de vernietiging en benadrukte de kwetsbaarheid van een regio met het grootste aantal gletsjers buiten de polen van de aarde. Waarom verloren deze gletsjers zo snel massa? Rehman verwoordde het bondig. “Hoge wereldwijde temperaturen”, zei ze.

Iets meer dan tien jaar geleden was er relatief weinig bekend over gletsjers in de Hindu Kush Himalaya, de enorme ijsbergen die over Centraal- en Zuid-Azië lopen, van Afghanistan in het westen tot Myanmar in het oosten. Maar een stap omhoog in onderzoek in de afgelopen 10 jaar – deels aangespoord door een gênante fout in het vierde beoordelingsrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change uit 2007, dat voorspelde dat Himalaya-gletsjers tegen 2035 zouden kunnen wegsmelten – heeft geleid tot enorme vooruitgang in begrip.

Wetenschappers hebben nu gegevens over bijna alle gletsjers in het hooggebergte van Azië. Ze weten hoe deze gletsjers niet alleen in het gebied, maar ook in massa zijn veranderd in de afgelopen 20 jaar. Ze weten ook veel meer over de processen die het smelten van gletsjers beheersen. Deze informatie geeft beleidsmakers een aantal instrumenten om echt plannen te maken voor de toekomst.

Die toekomst is angstaanjagend. Nieuw onderzoek suggereert dat het gebied van Himalaya-gletsjers met 40 procent is gekrompen sinds het maximum van de Kleine IJstijd tussen 400-700 jaar geleden en dat het smelten van ijs in de afgelopen decennia sneller is versneld dan in andere bergachtige delen van de wereld. Retraites lijken ook onlangs te zijn begonnen in het Karakoram-gebied in Pakistan, een van de weinige gebieden waar gletsjers stabiel waren. Afhankelijk van het niveau van de opwarming van de aarde, tonen studies aan dat ten minste nog een derde, en maar liefst tweederde, van de gletsjers in de regio tegen het einde van de eeuw zou kunnen verdwijnen. Evenzo wordt verwacht dat smeltwater zal toenemen tot ongeveer de jaren 2050 en dan beginnen te dalen.

Deze veranderingen kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor risico’s en voedsel- en waterzekerheid in een dichtbevolkte regio. Meer dan een miljard mensen zijn afhankelijk van de Indus, Ganges en Brahmaputra riviersystemen, die worden gevoed door sneeuw en gletsjersmelt uit de Hindu Kush Himalaya-regio, bekend als ‘s werelds “derde pool” omdat het zoveel ijs bevat. In de zomer kan smeltwater een redder in nood zijn in een tijd waarin andere waterbronnen erg verzwakt zijn.

Maar verhoogde smelt kan ook aardverschuivingen of gletsjermeeruitbarstingen veroorzaken, bekend als GLOFs, waarschuwen wetenschappers. Of het kan de effecten van extreme regenval verergeren, zoals de zondvloed die recente massale overstromingen in Pakistan veroorzaakte. Veranderingen in de smelt kunnen ook van invloed zijn op de veiligheid en productiviteit van de groeiende waterkrachtindustrie in de regio. Landen als Nepal halen het grootste deel van hun elektriciteit al uit waterkracht; anderen, zoals India, zijn van plan de capaciteit van deze koolstofarme energiebron te vergroten. Ongeveer 650 waterkrachtprojecten zijn gepland of aan de gang op hooggelegen locaties in de regio, waarvan vele in de buurt van gletsjers of gletsjermeren.

Onvoorspelbare veranderingen in de timing van sneeuwsmelt, die water levert voor irrigatie, hebben ertoe geleid dat sommige boeren hun velden hebben verlaten.
Het Indusbekken, dat grotendeels in Pakistan en het noordwesten van India valt, is bijzonder kwetsbaar voor langetermijnveranderingen in afvloeiing, zeggen onderzoekers. Dat komt omdat sneeuw- en ijssmelt maar liefst 72 procent van de rivierafvoer in de bovenste Indus uitmaken, vergeleken met tussen de 20 en 25 procent in de rivieren Ganges en Brahmaputra (de laatste twee zijn afhankelijk van moessonregens).

Boeren in Gilgit-Baltistan zijn al getroffen. In één dorp hebben onvoorspelbare veranderingen in de timing van sneeuwsmelt, die water levert voor irrigatie, lokale mannen ertoe aangezet hun velden te verlaten en naar steden te migreren. In een andere nederzetting heeft de toegenomen snelheid en het volume van de rivierstroming de stranden geërodeerd en land weggevaagd. Deze gemeenschappen kunnen het zich niet veroorloven om te investeren in bescherming tegen overstromingen en erosie.

Atmosferische opwarming is de belangrijkste oorzaak van het smelten van gletsjers in de Hindu Kush Himalaya – de temperaturen stijgen hier, net als aan de polen, sneller dan het wereldwijde gemiddelde. Maar lokale topografie en andere factoren kunnen ook de snelheid van terugtrekking bepalen, zeggen onderzoekers.

De gletsjers in de regio zijn verspreid over duizenden kilometers en variëren sterk in grootte, dikte en hoogte. Sommige smelten sneller dan andere. Een studie uit 2020 berekende dat het oostelijke deel van het gebied, in Nepal en Bhutan, tegen 2100 maar liefst 60 procent van zijn ijsmassa zou kunnen verliezen, vergeleken met 2015, zelfs in een emissiearm scenario. Ter vergelijking: het westelijke deel, inclusief de Karakoram- en Hindu Kush-gebieden van Pakistan, zou een langzamere smeltsnelheid zien.

Deze smeltpatronen kunnen te maken hebben met regionale klimaatverschillen, een remote sensing specialist bij Nepal’s International Center for Integrated Mountain Development (ICIMOD), een intergouvernementeel instituut in de voorhoede van klimaatonderzoek in de regio. De oostelijke Himalaya wordt sterk beïnvloed door de Aziatische zomermoesson en ontvangt meer neerslag dan sneeuwval, merkt hij op. Aan de andere kant worden de westelijke Himalaya, evenals de Hindu Kush en Karakoram, meer beïnvloed door wat westerse verstoringen worden genoemd, die meer sneeuwval met zich meebrengen. Gletsjers in het westen zijn ook groter en reageren langzamer op klimaatverandering.

Maar uiteindelijk reageren ze. De meeste gletsjers in het Karakoram-gebergte hebben decennialang de wereldwijde trend tegengewerkt: de meerderheid was stabiel en sommige groeiden zelfs. Een reden voor de discrepantie werd beschouwd als de relatief stabiele sneeuwval in het gebied, vergeleken met dalingen in andere delen van de Himalaya. Maar een studie die vorig jaar in Nature werd gepubliceerd, wees uit dat de algehele versnelling van ijsverlies tegen het einde van de jaren 2010 zelfs dit gebied had verschoven van “aanhoudende verdikking” naar een “gegeneraliseerde verdunning”. Hoewel deze trend meer onderzoek vereist, zijn de teledetectiegegevens die in de studie worden gebruikt van hoge kwaliteit, merkt Muhammad op, die niet betrokken was bij het onderzoeksrapport. “Klimaatverandering zou een einde kunnen maken aan de Karakoram-anomalie,” zei hij.

Sommige studies suggereren dat gletsjers bedekt met puin zoals rotsen en kiezels, die het gletsjeroppervlak beschermen tegen de straling van de zon, langzamer kunnen smelten. De deken beschermt het ijs.

Een studie projecteert bijna een drievoudige toename van het risico op zee-uitbarstingen in de Himalaya, die een gevaar vormen voor dorpen, wegen en dammen.

Ondertussen kunnen gletsjers die eindigen in een meer sneller smelten, omdat warm water direct in contact staat met de teen of snuit van de gletsjer. Teledetectiegegevens tonen aan dat gletsjermeren sinds de jaren 1990 in aantal en grootte zijn toegenomen. Meervorming is een gevolg van het smelten van gletsjers, legt Azam uit. Nadat de laatste ijstijd was geëindigd, trokken de gletsjers zich terug en lieten zinken achter die zich pas onlangs begonnen te vullen met het smelten van ijs.

Meer gletsjermeren betekenen een groter risico op overstromingen door gletsjermeeruitbarstingen, wanneer land of ijs dat een meer tegenhoudt plotseling kan wijken en een enorme hoeveelheid water kan afgeven. Een studie projecteert bijna een drievoudige toename van het risico op meeruitbarstingen in de regio, wat een gevaar vormt voor bergdorpen, wegen en hydro-elektrische dammen.

Het risico dat meren barsten kan toenemen als gletsjers ‘opzwellen’. Bij dit fenomeen glijdt het ijs in de bovenloop van de gletsjer of beweegt naar beneden, waardoor de snuit van de gletsjer oprukt. Een recente studie van Bolch en anderen identificeerde honderden recent stijgende gletsjers in de regio tussen 2000 en 2018, de meeste van hen in de Karakoram.

Deze gletsjers kunnen valleien blokkeren en meren creëren, wat gebeurde toen de Shisper-gletsjer, in Gilgit-Baltistan, in 2017 begon te zwellen. Het oprukkende ijs blokkeerde een rivier die uit een aangrenzende gletsjer stroomde, waardoor een nieuw meer ontstond. Wanneer de waterdruk hoog genoeg is, tilt het het gletsjerijs op en loopt dan onmiddellijk leeg, als een overstroming. Meren gevormd door deze gletsjer barstten in 2019 en 2020, en opnieuw in mei. In juli stelden overheidsfunctionarissen in Pakistan vast dat ongewone hittegolven hadden bijgedragen aan 16 gletsjermeeruitbarstingen in de bergen dit jaar, vergeleken met slechts vijf of zes voorgaande jaren.

De uitbarsting van Lake Shisper in mei kostte geen levens, deels vanwege een gletsjermonitoringsysteem dat is opgezet in het kader van een project van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties. Toch werd de timing van de uitbraak niet verwacht. En met de Karakoram Highway en het dorp Hassanabad op slechts een paar kilometer afstand, was vernietiging bijna onvermijdelijk.

De overstroming verwoestte twee huizen en beschadigde 16 anderen, spoelde boerderijen en boomgaarden weg en schakelde de lokale stroomvoorziening uit. De instorting van de Hassanabad-brug knipte een belangrijke schakel in de afgelegen noordelijke regio, strandde toeristen en bedreigde de voedselvoorziening. Het herbouwen van een permanente brug, zeiden ambtenaren, kan tot acht maanden duren.

Ondanks de vooruitgang in kennis van Himalaya-gletsjers, zeggen wetenschappers dat er nog veel lacunes in het onderzoek zijn. De rol van zwarte koolstof, of roet, bij het versnellen van de smelt is niet volledig bekend. Luchtvervuiling van de Indo-Gangetische vlaktes wordt verondersteld zwarte koolstof op de bergen af te zetten, waardoor de absorptie van warmte toeneemt en de smelt wordt versneld. Er zijn ook bijna geen gegevens over permafrost, het ijs dat onder de grond ligt en de waterstromen en hellingstabiliteit kan beïnvloeden.

Een reden voor deze hiaten is de dood van veldmetingen, wat onderzoekers zou helpen veranderingen in het stroomgebied te begrijpen. Azam merkt op dat er in India geen weerstations zijn boven de 4.000 meter, waarboven de meeste gletsjers zijn ontstaan. De meeste nieuwe gegevens zijn afkomstig van satellietstudies.

Daarnaast worden de bestaande metingen vaak niet gedeeld, dit is een politieke kwestie. Overheden in de regio moeten meer samenwerken. Of landen geïsoleerd zijn en niet delen, weten we niet. We maken allemaal deel uit van dezelfde regio en we krijgen allemaal water uit dezelfde bron. Alles wat er gebeurt [på ett ställe] , zal een cascade-effect hebben op ons allemaal.

Share: